Վրաստանի իշխող «Վրացական երազանք» կուսակցությունը մտադիր չէ չեղարկել «Օտարերկրյա գործակալների մասին» և «ԼԳԲՏ քարոզչությունն» արգելող օրենքները՝ հայտարարել է կուսակցության գործադիր քարտուղար Մամուկա Մդինարաձեն։ «Դրանք եվրոպական արժեքներ չեն։ Մենք ուրիշ Եվրոպա գիտենք, ուրիշ Եվրոպա ենք ուզում։ Վստահ եմ, որ պահպանողական ուժերը Եվրոպայում կարթնանան»,- ասել է քաղաքական գործիչը:

Նորություններ » «Մարդուն այդքան պարզունակ չպետք է տեսնել, նա շատ ավելի բարդ էակ է, քան պատկերացնում ենք»

«Մարդուն այդքան պարզունակ չպետք է տեսնել, նա շատ ավելի բարդ էակ է, քան պատկերացնում ենք»

30.06.2020 | 00:50

ՍԵՅՐԱՆ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆԻ հետ զրուցել ենք նրա վերջերս վերահրատարկված «Ինչու՞ ես տխուր» գրքի մասի: Խորհրդային տարիների ստվերները վեր հանող այս գրքի հիմքում պարզապես մարդն է՝ մարդկային ու անմարդկային դրսևորումներով: «Ինչու՞ ես տխուր»-ը հեղինակի հինգերորդ գիրքն է: Լույս է ընծայել «Գրքամոլ» հրատարակչությունը:

-Գիրքն առաջին հրատարակություն է ունեցել խորհրդային տարիներին, ինչպե՞ս է ընդունվել, շրջանցե՞լ է արդյոք գրաքննությունը:

-Առաջին անգամ հրատարակվել է 1989-ին: Չեմ ասի, թե շատ խիստ է եղել գրաքննությունը, բայց եղել է, որովհետև հրատարակիչները դեռևս իներցիայով պահպանում էին նախկին ռիթմը: Ինչպես մյուս գրքերս, այս գիրքը՝ հատկապես, «տակից» էր վաճառվում: Իսկ գրքերիս համար տրվող բոլոր հոնորարները ժամանակին փոխանցել եմ մանկատներին: Ես չեմ գրում գումար աշխատելու համար, գրում եմ, որովհետև ունեմ դրա ներքին պահանջը:

-Ինչու՞ որոշեցիք վերահրատարակել:

-Վերահրատարակման նախաձեռնությունը «Գրքամոլինն» է: Հանդիպում կայացավ «Գրքամոլից» Հասմիկ Մելիքսեթյանի և Համլետ Մուրադյանի հետ, ստացա գրքի վերահրատարակման նրանց առաջարկը և սիրով համաձայնեցի:

-Վերանայել-խմբագրե՞լ եք գիրքը և, ի՞նչ եք կարծում՝ այսօրվա ընթերցողի ընկալումներն ա՞յլ են լինելու:

-Առաջին հրատարակության ժամանակ որոշ հատվածներ դուրս էին հանվել, այսպես ասած, «խմբագրվել» էին: Ես փորձել եմ դրանք հնարավորինս նորից ներմուծել գրքի մեջ: Ընթերցողի ընկալման առումով դժվարանում եմ ինչ-որ բան ասել, բայց, բոլոր դեպքերում, գիրքն ընդամենը կոնկրետ ժամանակահատվածի համար չէր: Նկարչի ստեղծած կտավի բովանդակությունը, ասելիքը չէ՞ որ 200 տարի հետո էլ նույնն է: Այն, իրադարձությունները, որ կատարվում են գրքում, կատարվում են նաև մեր օրերում, գուցե այլ անուններով ու ձևաչափով այդօրինակ իրադարձություններ կատարվել են նաև տվյալ ժամանակահատվածից էլ շատ ու շատ առաջ: Այդ առումով պատմության մեջ նորամուծություն չկա: Ժամանակահատվածը վերցնում ես զուտ ձևի համար, բայց, բովանդակության առումով, մարդկային կերպարները և հարաբերությունները համարյա նույնն են, շատ քիչ բան է փոխվում կամ համարյա չի փոխվում: Նույն մարդիկ, նույն ճակատագրերը տարբեր ձևերով այսօր էլ կան և կլինեն վաղը: Փոխվում են ընդամենը ժամանակները: Մարդկային չարությունը, խեղված ճակատագրերը, տառապանքները, լուսավոր օրերը, երազանքները այսօր էլ կան, վաղն էլ կլինեն, ավելի շուտ այդ ամբողջը անցյալի շարունակությունն է: Մարդիկ թե՛ բարության, թե՛ դաժանության դրսևորման առումով ժամանակի մեջ համարյա չեն տարբերվում: Պարզապես ժամանակի ընթացքում մարդու մեջ բացահայտվում են նորանոր խորքային դրսևորումներ, իսկ մարդն իր արմատներով նույնն է ու նույնը:

-Խորհրդային մամլիչ, մատնությունների ինստիտուտ, աքսոր… Սրանք չէ՞ որ հատուկ էին այն ժամանակներին:

-Իսկ այսօր չե՞ն մատնում, մատնում են, չէ՞: Այն ժամանակ դա պետական քաղաքականություն էր: Ինչպես յուրաքանչյուր կրոն, կոմունիստական կրոնն էլ սկզբում քողարկված մարդասիրություն էր քարոզում, հետո սկսեց հատուկ դաժանություն, անհանդուրժողականություն դրսևորել ամեն ինչի նկատմամբ, և միակ ճշմարտությունն այն էր, որ ով իրենց հետ չէ, նշանակում է իրենց դեմ է: Մյուս կրոններն էլ առաջին հայացքից թվում է, թե շատ մարդասիրական են, իրականում իրենց ներքին բովանդակության մեջ բավականին դաժան սկզբունքներ ունեն:

-Ձեր գրքի հերոսը նախատիպ ունի՞, թե՞ հնարովի է:

-Քիչ բան կա, որ հնարովի է, ավելի ճիշտ, փորձել եմ գրական տեսք տալ գոյություն ունեցածին, ինչպես դա անում է յուրաքանչյուր գրող: Փորձել եմ տարբեր մարդկանց ճակատագրերի խճանկարային տեսքով մեկ ընդհանուր կերպար ստեղծել, որ զուգահեռ նաև իր աշխարհընկալումն ունի: Կերպարը, որպես այդպիսին, հավաքական է։

-Այվազը տղային փորձում է փրկել ազատազարկումից՝ չկրկնելով հոր ճակատագիրը: Ըստ այդմ, կարելի՞ է ասել, որ պատմությունը լավատեսական ավարտ ունի:

-Ես նման նպատակ չեմ հետապնդել՝ լավատեսական-վատատեսական... Այդ հերոսը կամ հերոսները, անկախ ինձնից, իրենք են ստեղծում իրենց փիլիսոփայությունը, իրենց ապրելու վարքագիծը և այդպես շարունակում են ապրել ու գործել: Ես իրենց համար ճանապարհ չեմ ընտրում, ամեն մեկը թելադրում է իր ով լինելը և վարքագծի պահանջները:

-Մահապարտի ու դատավորի հարաբերությունները շատ հուզիչ են: Այդ տեսարանի կառուցումը չէ՞ որ գրողական հնարք է՝ միտումնավոր կառուցված: Եվ չափազանցված չէ՞ դատավորի՝ մահապարտի նկատմամբ ունեցած այդչափ հետաքրքրությունն ու ապրումակցումը:

-Ոչ թե միտումնավոր է, այլ առիթ էր պետք կամ իրավիճակ, որ բացահայտվեն որոշակի հարաբերություններ, նաև մարդը՝ այդ հարաբերության մեջ: Դա ինքնանպատակ չէ, միայն գործողության համար չէ, գործողությունը պիտի հիմք ունենա: Իսկ հիմքը մարդն է՝ իր հոգեբանությամբ, առեղծվածով, իր թաքնված ու քողարկված աշխարհայացքով և էությամբ: Դա չի նշանակում, որ դատավորը և կալանավորը անպայման պետք է միմյանց հետ բարձրաձայն խոսեն: Նրանց հայացքներն ու ասելիքը բավարար են, որ երկխոսությունը համարեք կայացած: Գրողը նաև պետք է լսի այն, ինչը ուրիշները չեն լսում:

Ինչ վերաբերում է հարցի երկրորդ մասին, չափազանցություն չկա, մարդը, երբեմն ելնելով որոշակի վիճակից, ուղղակի դուրս է գալիս խաղի այն կանոններից, որոնք ընդունված են: Մենք սովոր ենք որոշակի ստանդարտների, որ ա՛յ, սրանից հետո սա է լինելու, հետո՝ սա: Այդպես չէ, մարդը նաև ոչ հավանական գործողություններ է անում՝ նախապես չպլանավորելով կամ չցանկանալով: Եվ շատ դեպքերում անում է այն, ինչը նույնիսկ տրամաբանական չի համարում, բայց անում է: Ասենք, մարդն իր կյանքի գնով կյանք է տալիս ուրիշին և նույն այդ մարդը առանց խղճի խայթ զգալու մարդուն զրկում է կյանքից: Ինչու՞ և ինչպե՞ս է դա անում: Իր ներսում նա մեծ խմորում է ապրում, մինչև հասնում է այդ ակտին: Այնպես որ, մարդուն այդքան պարզունակ չպետք է տեսնել, կսխալվենք, նա շատ ավելի բարդ ու բազմաշերտ էակ է, իսկ լիարժեք տեսնելուն մեր բանականությունը դեռևս հասու չէ:

-Ինչու՞ Այվազը պատժեց ինքն իրեն: Կարող էր անկեղծանալ, խոսել, արդարություն պահանջել, բայց գերադասեց իր ապրածն ու արարքների դրդապատճառները թողնել փակագծերի մեջ ու գնալ դեպի մահ:

-Կան մարդիկ, որ ամենադաժան փորձություններից հետո էլ արժանապատվությունը պահպանում են: Իսկ Այվազը արժանապատվություն ունեցող մարդ է, նա հենց այդպիսին է, հակառակ պարագայում դեպքերը լրիվ այլ կերպ կզարգանային, նույնիսկ չեմ պատկերացնում, թե ինչպես:

-Նա պետք է գնար ինքնազոհության, որ տղան փրկվեր: Կա՞ նման ենթաշերտ:

-Կա, բայց առաջնահերթը նրա մարդկային կերպարն է, հետո, անշուշտ, նաև տղան: Մեկը մյուսից չպետք է տարանջատել, սակայն, այնուամենայնիվ, երկու խնդիր է լուծվում: Տղայի փրկությունից հետո մնում է ինքն իր աչքերի առաջ: Չի ուզում որևէ մեկն իրեն տեսնի ծնկած վիճակում, բայց ինքն իրեն տեսնում է այլ լույսի տակ: Ինքը հենց այդպիսին է ուզում լինել: Չի ուզում ճկել մեջքը: Հենց ամենասկզբից նրա ընտանիքի նկատմամբ դաժան վերաբերմունք են դրսևորել, բայց աստիճանաբար սկսում է դիմադրել, չի ուզում ապրել այն հարաբերություններով, որոնք կային: Կային մարդիկ, որ ինքնազոհությամբ ուզում էին մարդ մնալ: Իսկ խորհրդային տարիներին (հիմա էլ) ամեն ինչ անում էին, որ մարդը չմնա իր կերպարի ու բովանդակության մեջ: Ամեն ինչ արվում էր, որ մարդիկ դավաճանեն ու դավաճանեն, դրա համար մեդալներ, պաշտոններ էին տալիս, այլ առավելություններ ու արտոնություններ: Այդպես հասարակությունը հեշտ է կառավարվում: Զոմբիացած հասարակությունը հեշտ կառավարելի է ցանկացած ժամանակ: Յուրաքանչուր իշխանություն մեծ պահանջարկ ունի մատնիչների, դավաճանների, բանսարկուների... Վերջիններս դա լավ գիտեն և առանց վարանելու դա անում են։

-Ինչու՞ պատմությունը կրկնվեց, ինչու՞ տղան, որը չուներ աղքատության պարտադրանքը, կրկնեց հոր արարքը՝ հավ գողանալով:

-Դժվար է ասել, թե ինչու արեց: Եթե մարդու մեջ ինչ-որ բան անելու ցանկություն կա, անում է՝ երբեմն ինքն էլ խորապես չգիտակցելով՝ ինչու է անում: Շատ ունևոր մարդկանց երեխաներ գողություն են անում: Ինչու՞: Այստեղ մի ուրիշ ցանկություն կա, որ ներսից է գալիս, այդ ցանկությունն է, որ մարդուն որոշակի գործողությունների է դրդում, և մարդը միշտ չէ, որ կարողանում է դիմադրել:

-Գրքում տեսնում ենք, որ պարբերաբար միայնակ տղային օգնության ձեռք են մեկնում օտար մարդիկ: Այն տարիներին բնորոշ երևու՞յթ է սա՝ ձեռք մեկնել, տուն ու հանգրվան տալ անծանոթ մարդուն:

-Հիմա էլ այդպիսի երևույթներ կան, այն ժամանակ էլ կային, դա միշտ էլ եղել է, այդպիսին է մարդը: Մարդիկ պարզունակ էին, բայց և մարդկային: 1915 թվականի ջարդերի ժամանակ հազարավոր ընտանիքներ Սիրիայում, Իրանում կմեռնեին սովից, եթե նրանց օթևան, կերակուր չտային: Երբ խաչակիրները մտել են Հայաստան, պատմիչները նշում են, որ հայկական գյուղերում նրանց կերակրել են: Պատմաբանները նաև նշում են՝ որպես «երախտիքի» նշան, խաչակիրները սկսել են թալանել հայկական գյուղերը:

-Գիրքն ավարտվում է «փախիր, ով մարդ, մարդն է գալիս» տողերով...

-Եթե մարդը չի գալիս, այդ դեպքում ո՞վ է գալիս, մարդն ամենից շատ ումի՞ց պետք է զգուշանա, եթե ոչ իր նմանից: Մարդն է դաժանություն դրսևորում մարդու նկատմամբ, յուրաքանչյուր ոք պետք է զգուշանա առաջին հերթին մարդուց, որովհետև մեծ վտանգը հենց մարդուց է գալիս: Եթե մարդը որոշակի ներքին արգելքներ չունենա իր մեջ, կարող է շատ ավելի դաժան դառնալ:

-Ի՞նչ է տվել Ձեզ այս գիրքը:

-Այն անընդհատ մեջս եռացել է, ես պիտի ազատվեի դրանից: Կարծում եմ, որ յուրաքանչյուր ստեղծագործություն առաջին հերթին նվեր է. ոչ՝ ինքդ քեզ: Ասենք, Մենդելեևին այնկողմնայինը նվեր տվեց ամբողջ քիմիական աղյուսակը. ոչ թե նա հնարեց, գյուտ արեց, այլ նվեր ստացավ: Մեծ հայտնագործությունները, ստեղծագործությունները, ինչպես նաև մեծագույն գործեր նվեր են տրվում, և ուզես թե չուզես, պետք է ընդունես, եթե փորձես չընդունել, պարզապես կպատժվես, քանզի դա նվեր է ընդամենը քո միջոցով և ոչ քեզ համար: Դա կապն է այնկողմանայինի հետ, որի փոքրագույն կցորդն ենք: Այնտեղից երբեմն թույլ են տալիս, որ իրենց համար նախընտրելի մարդը պատուհանից ընդամենը մի պահ ներս նայի, բայց ընդամենը մի պահ: Միայն իրենց համար նախապես նախընտրելի մարդուն են թույլ տալիս որոշակի առումով տեղաշարժվել իրենց էներգետիկ տիրույթով, բայց որոշակի պայմանների պահպանմամբ: Ոչ ոք չի կարող խախտել այդ պայմանները:

-Դուք իրավաբան եք, սա դեր խաղացե՞լ է գրքի թեման ընթերցողին հասցնելու հարցում:

-Բուն սցենարը իրավաբանության հետ կապ չունի, բայց, այո, եթե ծանոթ չլինեի այդ ոլորտին, շատ բան չէի կարող ճշգրտորեն փոխանցել:

-Դուք գրում եք՝ ազատազրկումը մարդուն ստորացնելու ամենադաժան ձևերից մեկն է...

-Մեկուսացումը արդեն մարդու հոգեբանության վրա մեծ ճնշում է, ավելին՝ նսեմացում է: Երբեք չմտածեք, թե ազատազրկվածները կամ ցմահ դատապարտվածները, մեր ընկալումով, լիարժեք մարդիկ են մնում: Բացառվում է: Մարդը, քիչ թե շատ, խեղվում է նախ՝ հոգեպես, ապա՝ որպես մարդ. նա այլևս այն մարդը չէ, որ մինչ այդ էր:

-Ի՞նչ է տալու գիրքը ընթերցողին, կամ ո՞րն է այն ամենակարևորը, որ կուզեիք տեղ հասներ:

-ՈՒզում եմ, որ յուրաքանչյուր մարդ նախ ինքն իրեն հասկանա, թեկուզ բոլորից գաղտնի հանդիպի իր հետ, ինչքան հնարավոր է՝ մոտիկից: Հակառակ դեպքում կմնա ինքն իրեն օտար, իսկ օտար մարդու հետ դժվար է ապրել: Այ, երբ մարդն սկսում է ընկալել իր տեղը, գտնել ինքն իրեն, ավելի հեշտանում են հարաբերությունները նաև դրսի աշխարհի հետ:

-Թարգմանվելու՞ է գիրքը: Խորհրդային տարիների ռեպրեսիային առնչվող թեմաները պահանջված են նաև դրսու՞մ:

-Չեմ մտածել, գիտեմ, որ տարբեր տեղերից պատվերներ են տալիս:

-Ի՞նչ նոր գրքեր ունեք կամ ասելիք, որ դեռ պետք է գիրք դառնան:

-Վերջին գիրքս վերնագրված է «Հավերժ ստերի երկիրը», այնտեղ ավելի շատ նոր կերպարներ կան, այդ թվում՝ քաղաքական կերպարներ, որոնք եկան մինչև 90-ականները: Ինչ վերաբերում է նոր գրքին, մի քանի պատմվածքներ ունեմ, քիչ-քիչ գրում եմ, երբ ամբողջացնեմ, կմտածեմ հրատարակելու մասին:

Զրույցը՝ Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Հ.Գ. Սեյրան Գրիգորյանի «Հավերժ ստերի երկիրը» գրքի մասին զրույցը՝ «Իրատեսի» առաջիկա համարներից մեկում։

Դիտվել է՝ 11265